توپونومی‌و آموزش تاریخ: دکتر عبدالرسول خیر اندیش
توپونومی‌علم شناخت وجه تسمیه‌‌‌ای نام‌های جغرافیایی است.این علم قواعد معینی دارد و علوم مانند: علم لغت ،زبان شناسی،جغرافیا ،مردم شناسی ،اسطوره شناسی و..........بهره می‌گیرد.البته تاریخ نیز به سهم خویش به این شعبه از دانش بیشتری مدد می‌رساند. ازجمله کاربردهای تاریخ، همین توپونومی‌است
غرض از این مقدمه،بیان کاربردتوپونومی‌در آموزش تاریخ و رونق بخشیدن به درس علم تاریخ است .زیرا توپونومی‌هر چند در حوزه عمل دانشمندان قرار دارد،اما همه مردم بدان علاقه مند هستند واز آن بهره می‌برند.
از آنجا که هر انسانی در یک محیط جغرافیایی به سر می‌برند و به اقتضای زیست و زندگی با آن پیوند دارند،همواره نوعی علاقه مندی به محل زندگی وتعلق خاطر بدان برایش به وجود می‌آید. در این حالت به خصوص در مورد زادگاه بیشتر دیده می‌شود .در همان حال ،هر انسان نسبت به محیط یبرامون خویش نوعی کنجکاوی به خرج می‌دهد و علاقه دارد ،در باره آن بیشتر بداند .از جمله آن که دوست دارد ،معنای نام کوچه ،محله،شهر، خیابان ،روستا ،استان ،کشور وقاره‌‌‌ای را که در آن بسر می‌برد ، .نیز می‌خواهد بداند نام آن‌ها چگونه ،از کجا،برای اولین بار به آن‌ها داده شده است.نام یک محل،چند بار تغییر کرده و دلیل تغییر چه بوده است؟یا اگر یک نام برای سال‌های طولانی برای جایی باقی مانده ،به چه دلیل بوده و احتمالا معنا و مفعوم آن چه تغییراتی داشته است؟از این گونه پرسش‌ها در باره‌ی توپونومی،فراوانی می‌توان مطرح کرد و چنان که ملاحظه می‌شود،بیشتر سوالات و پاسخ آن‌ها ، جنبه تاریخی دارند . در حقیقت ،این پرسش‌ها از تاریخ هستند و پاسخ بدان بر اساس آنچه گفته شد ، معلم تاریخ می‌تواند ، با بهره گیری از توپونومی، توجه دانش آموزان به درس تاریخ را موجب شود،و نیز علاقه مندی آن‌ها را به این درس افزایش دهد.حتی طرح معنا و تاریخچه‌ی بعضی از نام‌های جغرافیایی جزووظایف قطعی درس تاریخ است.مثلا ،نام ایران به چه معنا ست؟چرا چگونه به این سرزمین داده شده است ؟در طول تاریخ،این نام چه سرگذشتی داشته است وایرانیان و غیر ایرانیان از شنیدن آن،چه احساسی می‌یافته اند ؟نیز نامی‌مانند خلیج فارس ،به چه معنا ست؟محدوده‌ی جغرافیایی اطلاق این نام تا کجاست؟چه منابعی درمورد آن وجود دارد؟
به همین ترتیب ، در مورد هر نام جغرافیایی که دارای بعد تاریخی باشد، می‌توان مطالب مفید و جالب توجهی را در درس تاریخ عرضه کرد . به طور کلی،هر اسمی‌به ویژه جغرافیایی که مردم با آن سر و کار دارند و آن را از طریق رسانه‌ها می‌شنوند ،برایشان مفید خواهد بود که معنا و تاریخچه آن را بدانند . این خود راهی برای رشد فرهنگی جامعه محسوب می‌شود.
نکته دیگر آن که در محیط زندگی دانش آموز ،اعم از شهر و روستا ،و کوچه و خیابان ،نام مکان با زندگی و فرهنگ او عجین و آمیخته است.هم چنین که ندانستن صورت صحیح یک نام و معنای آن برای او یک نقص به شمار می‌اید،برانگیختن توجه اوبرای دانستن آن،خود یک فعالیت آموزشی مفیدو موثرمحسوب می‌شود
درس تاریخ که همواره متهم به حفظی بودن یا در باره‌ی مطالبی بسیار دور و بی ارتباط با زندگی است. می‌تواند از طریق توپونومی‌رابطه مستقیم ،نزدیک و موثر با زندگی و نیاز‌های فرد‌ی و اجتماعی بر قرار سازد. معلم تاریخ ، با ملاحظه‌ی مسائل خاص هر محل و درک شرایط و مشکلات احتمالی ،می‌تواند از دانش آموز بخواهد ،راجع به نام مدرسه ،نام محله ، نام کوچه،و خیابان ،یا نام شهرها و کشورها ....جست وجو و تحقیق کتابخانه‌‌‌ای ،شفایی وادبی داشته باشد. بدین ترتیب ،او نه تنها از طریق تحقیق گام بر خواهد داشت،بلکه تاریخ را شیرین تر و مفید تر خواهد دید . در همان حال نیز،نگاه او بر محیط پیرامونش تغییر خواهد کرد و پیوندی که به جامعه‌ی خویش دارد را،بهتر و محکم تر خواهد دید.
از‌‌ان‌جا که هر مکانی نامی‌دارد و برای تحقیق در باره‌ی یک نام جغرافیایی ،موضوع فراوان ودر دسترس همگان است ،استفاده از توبونومی‌در درس تاریخ را می‌توان یکی از دسترس ترین ودر همان حال مفید ترین مباحث و شیوهای آموزشی تاریخ دانست.از این طریق دانش آموزان می‌توانند ، میان تاریخ و علوم دیگر ارتباط ایجاد کنند. با داستان‌ها ، قصه‌ها،مردمان و.......رابطه‌‌‌ای مبتنی بر شناخت علمی‌برقرار سازند . با هدایت معلم تاریخ ،او می‌تواند حتی به مباحث جغرافیایی تاریخی ،جامعه شناسی تاریخی ،تاریخ فرهنگی ،زبان شناسی تاریخی و.....در سطوح عالی نیز راه یابد .